Image

الگوی مشارکت شهروندان در برنامۀ جامع شهر

مشارکت عمومی بر اساس میزان قدرت‌دهی به شهروندان، می‌تواند سطوح مختلفی را دربرگیرد. با توجه به این‌که مشارکت مردم در فرآیند تصمیم‌گیری‌های شهری اهداف مختلفی مانند: آگاهی از خواست و نیاز مردم و انعکاس آن‌ها در برنامه، دریافت و ارزیابی اطلاعات یا ایده‌های جدید محلی، تعیین شیوه‌های برخورد و اطلاع‌رسانی، مشروعیت‌بخشیدن به تصمیمات یا دموکراتیک جلوه‌دادن، رفع یا حل تضادها و اختلاف‌ها، ارزیابی یا بازنگری طرح‌ها و یا صرفاً سوپاپ اطمینانی برای کنترل احساسات سرخورده و رانده‌شدۀ مردم صورت می‌گیرد، بایستی پیش از انجام برنامه، مشارکت مردمی، هدف، ضرورت و سطوح مشارکت مشخص شود و از این طریق تکنیک‌های خاص مشارکت متناسب با هدف، سطح و میزان مشارکت تعیین گردد؛ به‌طوری‌که باتوجه به ضرورت و هدف مورد نظر برنامۀ مشارکت، نوع و میزان اطلاعات و افرادی مشخصاً نیاز است که طرف مشورت قرار می‌گیرند. با این حال باید توجه داشت که مشارکت‌ها زمانی اتفاق می‌افتد و کارکرد مناسبی دارد که مستقیم و فعالانه باشد و افراد شرکت‌کننده در آن، تغییرات و دستاوردهای روشن و شفاف آن را احساس کنند و مشارکت را صرفاً جهت تأیید اهداف خاص برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران تلقی نکنند.

مؤسسۀ بین‌المللی مشارکت عمومی IAP2 که سال‌هاست محور پژوهش‌های خود را بر مشارکت عمومی قرار داده است، پیوستاری از مشارکت ارائه می‌کند که در آن، سطوح، اهداف، تعهد به عموم مردم و تکنیک ها/ فنون مشارکت تعریف شده اند (جدول ۱). سطوح مشارکت براساس محتوای جدول، از اطلاع‌رسانی و مشورت آغاز شده، به مداخلۀ مؤثر و همکاری رسیده و در نهایت، قدرت را در اختیار شهروندان قرار می‌دهد. در اطلاع‌رسانی، شهروندان صرفاً درجریان تصمیمات/ برنامه‌ها قرار می‌گیرند و هیچ نقشی در تصمیم‌گیری ندارند. در مشورت، تحلیل‌ها توسط گروه حرفه‌ای برنامه‌ریزی انجام شده و سناریوهای تصمیم‌گیری مشخص شده‌اند و شهروندان می‌توانند نظراتشان را در مورد تصمیمات و گزینه‌ها بیان کنند. در این سطح، گروه تصمیم‌گیر/ برنامه‌ریز متعهد می‌شوند که دغدغه‌ها و مطالبات مردم را به رسمیت شناخته و از نحوۀ اثرگذاری آن‌ها بر تصمیمات، بازخورد ارائه کنند. سطح سوم، مداخلۀ مؤثر است. در این سطح، افزون بر امتیازات سطح مشورت، دغدغه‌ها و مطالبات شهروندان به‌طور مستقیم در رسیدن به سناریوها و گزینه‌ها مداخله داده می‌شود. در سطح چهارم، صرفاً دغدغه‌ها و مطالبات شهروندان، در رسیدن به گزینه‌های تصمیم‌گیری لحاظ نمی‌شود؛ بلکه فرآیند مباحثه میان آنان پررنگ شده و ارتباط برنامه‌ریزان با شهروندان، از حالت عمودی به حالت افقی تغییر می‌کند؛ بدین معنا که شهروندان و برنامه‌ریزان در «همکاری افقی» با یک‌دیگر، گزینه‌ها را تعیین کرده و از میان آن‌ها دست به انتخاب می‌زنند؛ هرچند هم‌چنان برنامه‌ریز، نقش تسهیل‌گر و میانجی را بر عهده دارد. در سطح عالی مشارکت یعنی «قدرت‌دهی»، برنامه‌ریزان فقط مجری تصمیمات شهروندان هستند. البته باید توجه کرد که این سطح عالی، از نوع نمونۀ آرمانی محسوب می‌شود و هم‌چون عقلانیت ارتباطی هابرماس، موقعیتی است که در واقعیت قابل دستیابی نیست؛ اما قله‌ای است که با مشاهده و راهنمایی‌گرفتن از آن، می‌توان دامنه‌های مسیر را به‌خوبی پشت سر گذاشت (برای کسب اطلاعات بیشتر از الگوی مشارکت، «راهنمای مشارکت عمومی در فرآیندهای تصمیم‌گیری شهری» را مطالعه نمایید).

براساس این الگو و باتوجه به شرایط نهادی و فرهنگی اصفهان و ملاحظات اجرایی و در نظرگرفتن ویژگی‌های هر گروه از سهم‌داران، از نهادهای رسمی ملی و محلی گرفته تا سازمان‌‌های مردم‌نهاد، فعالان کسب وکار و اتحادیه‌های صنفی، رسانه‌ها و ... و از همه مهم‌تر شهروندان اصفهان، سطح و تکنیک مشارکت آن‌ها در مرحله تشخیص، انتخاب شده و اجرا خواهد شد. برای آشنایی با تکنیک‌های انتخاب‌شده صفحۀ تکنیک‌های مشارکت را مطالعه نمایید. 

Image